De afgelopen maanden heb ik mij een beetje verdiept in Chinese mythologie, een onderwerp dat zo uitgebreid is dat er niet één (Engelstalig) boek over te vinden is dat alle (half) Goden en Godinnen bespreekt. Mijn onderzoekje had een heel specifiek doel, ik wilde weten hoe het kwam dat Guan Yin, een mannelijke Bodhisatva, in China een vrouwelijke Godheid is geworden. Ik kwam terecht in een wereld van elkaar tegensprekende of juist aanvullende mythologische verhalen over niet tientallen, maar honderden mythologische figuren.
Een paar millennia ononderbroken polytheïsme, in zo'n groot gebied, met verschillende volken en verschillende, elkaar kruisbestuivende religies en filosofieën levert een mythologische wirwar op. Ontzettend interessant, want juist dit heeft mij veel nieuwe inzichten gegeven.
Moderne Pagans in Europa zijn bezig met het weer in ere herstellen van de oude Goden. Hiervoor is het nodig om zo goed mogelijk uit te zoeken hoe deze Goden in de oudheid werden gezien en vereerd. Mensen die mij een beetje kennen, weten dat ik groot voorstander ben van gedegen en kritisch historisch onderzoek. Maar ik raak er steeds meer van overtuigd dat we met uitsluitend het bestuderen van oude bronnen de Goden geen recht doen.
Het is mij al eerder, bij mijn onderzoekjes naar Inanna en Durga bijvoorbeeld, duidelijk geworden dat Godheden in het verleden niet altijd hetzelfde bleven. Goden zijn geen statische dode relieken, maar levende entiteiten die mee veranderen met de veranderingen in de cultuur van de mensen die Hen vereren. Ik zeg niet dat de essentie van de Goden verandert, maar de vormen die Zij aannemen doen dat wel. Een Godheid heeft van zichzelf geen vorm, alleen mensen die contact willen maken hebben een Godsvorm nodig. Dus laten de Goden zich zien in een vorm die voor de mensen herkenbaar is. Zo kon Inanna, in de loop van een paar duizend jaar, veranderen van een vruchtbaarheidsgodin, in een oorlogsgodin.
In de ontwikkeling van de Chinese mythen rond Guan Yin komt dit mechanisme misschien nog wel sterker naar voren.
Niet alleen de vorm waarin Goden zich laten zien, verandert door de tijd heen, ook de manier waarop Zij de mensen bijstaan kan mee veranderen met de cultuur van de gelovigen.
Bijvoorbeeld in de tijd dat de Chinese cultuur strikt patriarchaal werd, onder invloed van het neo confucianisme, ontstond er een nieuwe verschijningsvorm van Guan Yin: De Guan Yin die zonen geeft. Dit was niet een totaal nieuw aspect van Hem/Haar, in de Lotus-sutra staat al dat Hij o.a. ook kinderen kan geven, maar pas in deze tijd wordt Zij (dit is ook de tijd dat het geslacht echt verandert) vaak afgebeeld met een mollige peuter op de arm. Er doen veel verhalen de ronde over mensen die wanhopig een erfgenaam willen en intense rituelen doen die ook het gewenste resultaat geven.
Dit heeft niets meer te maken met de Bodhisatva die een gelofte heeft afgelegd om alle mensen uit de cyclus van wedergeboorte te redden. Guan Yin lijkt wel iemand anders te zijn geworden. Maar ja, de meeste mensen houden zich helemaal niet bezig met verlichting bereiken, zij hebben hun handen en hoofd vol met gewoon overleven. Dus degene die alle klachten van de wereld hoort, is ook daarbij gaan helpen.
Door de patriarchale tendens in de samenleving kwijnde de verering van de oude Godinnen weg en de mensen gingen zich richten op de nieuwe Godheid, die zich zo vol compassie om alle mensen bekommerde. Je zou kunnen zeggen dat Guan Yin in een 'gat in de markt' is gesprongen en zich heeft omgevormd in dat waar de mensen het meest behoefte aan hadden.
Dit is overigens een beetje (maar niet helemaal) te vergelijken met wat er met Maria in het christendom is gebeurd. Toen in Europa de verering van Godinnen verboden werd, hebben veel Godinnen zich veranderd in verschillende gedaanten van Maria, om zo toch nog in de behoeften van de mensen te kunnen blijven voorzien.
Mensen vereren Goden omdat ze Hen nodig hebben, de Goden zijn immers de krachten die alles in het universum besturen. Sommige Goden staan ver van mensen. Zij werden vroeger alleen af en toe aangeroepen in het belang van het hele land. Andere Goden staan heel dicht bij mensen, Zij kunnen ook helpen bij persoonlijke kwesties. En Goden zijn altijd bereid geweest om af en toe te helpen, gewoon omdat het kan, om hun kracht kenbaar te maken, of omdat ze echt geven om de mensen die Hen aanroepen.
Religie is een relatie met het Goddelijke en het geeft mensen, als het goed is, troost bij tegenslag, moed bij moeilijkheden en steun en hulp bij het overwinnen van problemen. Zoals bij elke andere relatie moet het wel twee kanten opwerken, anders laat een van de partijen het uiteindelijk afweten..
Wat voor zin heeft het om aan wezens te offeren en ze te vereren als deze nergens invloed op hebben en zich nooit ergens mee bemoeien? Het feit dat de verering van Goden, in welke vorm dan ook, in de hele wereld in stand blijft, geeft aan dat Goden zich echt wel af en toe met de mensenwereld bemoeien. Anders waren mensen hier al lang mee opgehouden.
Maar aan de andere kant ook: wat voor zin heeft het om iets te vragen van een Godheid waar je verder nooit aandacht aan hebt gegeven?
Goden gaan dus een interactie aan met de mensen die hen vereren. Maar hoe werkt dat dan in de praktijk? Hoe wisten de mensen in China bijvoorbeeld dat Guan Yin nieuwe functies op zich had genomen.
Gelukkig heeft China al duizenden jaren lang een schriftcultuur waarin belangrijke gebeurtenissen zo precies mogelijk worden gedocumenteerd. Er ontstonden niet alleen nieuwe heilige geschriften, er werd vaak ook bij verteld hoe deze geschriften tot stand waren gekomen.
Het blijkt dat dromen en visioenen een sleutelrol spelen. Het kon een monnik zijn, of een spiritueel leider die na lange jaren van toewijding, gebed en ritueel in een droom een bezoek van Guan Yin kreeg, waarbij een nieuwe tekst werd doorgegeven. Maar er zijn ook geschriften van een negenjarig meisje en van een keizerin die gezaghebbend zijn geworden.
Er zijn ook veel verhalen van heel gewone mensen die een verschijning van Guan Yin hebben gezien. Dit soort verhalen zijn ook in in Europa bekend over bijvoorbeeld Holda en Maria.
Op deze manier kon de mythologie rond Guan Yin door ontwikkelen en zich aanpassen aan nieuwe tijden. Omdat er steeds opnieuw persoonlijk contact was tussen mens en Godheid.
Deze wonderverhalen hadden ook weer hun weerslag in de beeldende kunst en de beeldende kunst had weer invloed op de manier waarop mensen Guan Yin zagen. Altijd laat Zij zich zien in een vorm waarmee de mens vertrouwd is. Misschien dat daarom veel attributen en symbolen van oudere Godinnen door Guan Yin zijn overgenomen. Om als Godheid herkend te kunnen worden.
Dromen en visioenen spelen niet alleen in de Chinese religies een grote rol, overal op de wereld is dit de manier waarop Goden en mensen met elkaar communiceren. Wereldgodsdiensten zijn gebouwd op de visioenen van zieners, maar ook kleine sektes. Er is een constante uitwisseling gaande tussen de Goden en de mensenwereld. Natuurlijk niet altijd even betrouwbaar, maar onzinverhalen en grootheidswaanzin van mediums houden nooit lang stand. Het filtert zich vanzelf uit, dat wat van waarde is en zin geeft aan veel mensen wordt traditie.
Ik denk dat het bij de reconstructie van de oude religies van Europa hoognodig is dat we ons weer openstellen voor de waarde van visioenen en dromen. En dat we onszelf toestaan om nieuwe Godsbeelden te vormen. Het is weinig zinvol om de Goden te willen vastzetten in een strak stramien dat gebaseerd is op een cultuur die gewoon niet meer bestaat. Hoe kunnen we zinvol samenwerken met Goden die zich niet mogen aanpassen aan de behoeften van mensen in deze tijd?
Zetten wij moderne Pagans/Heidenen ons niet te veel vast in romantische fantasieën over een tijd die voorbij is? Hedendaagse soldaten komen in Walhalla aan met machinegeweren en mortiergranaten en kunnen helemaal niet zwaardvechten met de oude Einherjar.
Als Thor macht over de bliksem heeft, is het dan niet logisch dat Hij ook macht heeft over het elektriciteitsnet? Welke plaatselijk Godheid kan worden aangeroepen door aidspatiënten?
Kan Lugh ook puntlassen? Weet Demeter iets over glutenintolerantie?
Wat hebben we aan Goden die zich niet met onze cultuur bemoeien, omdat wij daar niet over willen communiceren vanwege een modern wantrouwen tegen alles dat niet wetenschappelijk bewezen kan worden?
Persoonlijke gnosis is iets waar wij weer helemaal opnieuw mee moeten leren omgaan. In 1500 jaar centraal gereguleerde religie zijn we dat afgeleerd. Maar in elke polytheïstische samenleving, van tegenwoordig en van de oudheid, is persoonlijke gnosis de sleutel (geweest) tot het levend en zinvol houden van de relatie tussen mensen en Goden. Als wij de oude Goden willen laten terugkeren in het dagelijks leven van nu, dan kunnen we niet om persoonlijke gnosis heen. Laten we het dus weer bespreekbaar maken!
Disclaimer: Met bespreekbaar maken bedoel ik niet dat we elk persoonlijk inzicht als universele waarheid moeten behandelen. Maar ik roep op om persoonlijke inzichten met elkaar uit te wisselen, te wegen en te toetsen en dat te accepteren wat voor een grote groep mensen als mogelijke waarheid voelt.